Podział majątku

Podział majątku wspólnego

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa, obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Takie przedmioty wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków.

Wszystkiej inne przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. W razie wątpliwości ustawodawca wskazał w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, że do majątku wspólnego małżonków wchodzą takie składniki majątkowe jak:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
• środki zgromadzone na koncie OIPE oraz na subkoncie OIPE.

Majątek wspólny małżonków może zostać podzielony dopiero po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej między stronami. Wspólnota majątkowa ustaje natomiast po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, orzeczeniu separacji, ogłoszeniu upadłości przez jednego z małżonków, ogłoszeniu przez sąd rozdzielności majątkowej, zawarciu intercyzy, a także na skutek ubezwłasnowolnienia lub śmierci jednego z małżonków. W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego.

Wiele osób zastanawia się, czy majątek wspólny byłych małżonków trzeba w ogóle dzielić, a jeżeli tak, to czy został wyznaczony jakiś ustawowy termin do dokonania tego podziału.

Odpowiedź brzmi: nie. Dokonanie podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej nie jest obowiązkowe. Nie ma również jakiegokolwiek terminu, do którego skutecznie można żądać podziału majątku.

Warto jednak zadbać o kwestie majątkowe po rozwodzie, albowiem wraz z upływem czasu coraz trudniej będzie wykazać przed Sądem kwestie istotne z punktu widzenia sprawy o podział majątku – np. rozliczenie nakładów, ustalenie nierównych udziałów, itp.

Jeżeli nie chcemy, by nasz były małżonek po 10 latach zapukał do zajmowanego przez nas domu, a wchodzącego w skład majątku wspólnego, z informacją, że właśnie się do niego wprowadza – warto jak najszybciej zadbać o zakończenie wszelkich spraw majątkowych.

Podział majątku wspólnego można dokonać na dwa sposoby – w formie umowy lub w toku postępowania przed sądem.

Podział majątku – postępowanie sądowe

Podział majątku wspólnego przed Sądem następuje najczęściej w przypadku, gdy strony nie są zgodne co do składu, wartości czy sposobu podziału majątku, bądź jeden z byłych małżonków nie chce dobrowolnie go podzielić. Wniosek o podział majątku wspólnego należy skierować do sądu rejonowego właściwego według miejsca położenia majątku.

We wniosku o podział majątku wspólnego należy wskazać:

• kiedy i w jaki sposób ustała wspólność majątkowa,
• skład majątku wspólnego,
• wartość majątku wspólnego,
• sposób podziału majątku wspólnego.

Strony mogą również domagać się rozliczenia wszelkich wydatków i nakładów, jakie poniosły w czasie trwania małżeństwa (zarówno z majątku osobistego na majątek wspólny, jak i z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z nich).

We wniosku o podział majątku wspólnego można również zgłosić wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku.

W przypadku trudności z wyceną poszczególnych składników majątkowych, bądź też brakiem zgody stron w tym zakresie, można złożyć wniosek o dowód z opinii właściwego biegłego rzeczoznawcy, który dokona wyceny np. nieruchomości, czy samochodu wchodzących w skład majątku wspólnego. Takie wnioski niestety przedłużą jednak postępowanie, albowiem uzyskanie opinii biegłych, czy dokonanie odpowiednich wycen zajmuje wiele miesięcy.

Do wniosku należy również dołączyć potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej wynoszącej 1.000,00 zł. Jeżeli jednak strony porozumiały się wcześniej co sposobu do podziału majątku, wówczas opłata ta wynosi 300,00 zł.

W toku postępowania o podział majątku wspólnego Sąd w pierwszej kolejności ustala jakie składniki wchodzą w skład majątku wspólnego, jaka jest ich wartość oraz sposób ich podziału. Sąd bierze pod uwagę w pierwszej kolejności stanowisko oraz argumentację każdej ze stron i na tej podstawie decyduje o powierzeniu poszczególnych składników majątku na własność jednemu z małżonków, z jednoczesnym obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego.

Jeżeli żaden z małżonków nie chce, aby poszczególne składniki majątku stały się jego wyłączną własnością (np. strony nie posiadają takich zasobów finansowych, które pozwoliłyby na spłatę współmałżonka), wówczas sąd może zadecydować o ich sprzedaży i podziale uzyskanej z tego tytułu sumy pomiędzy byłych małżonków.

Rozwiązanie to jest jednak mniej korzystne, albowiem sprzedaż składników majątkowych następuje zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego dotyczącymi egzekucji, co istotnie wpływa na obniżenie ich wartości.

Podział majątku – umowa

Alternatywnym i zdecydowanie szybszym rozwiązaniem na podział majątku wspólnego byłych małżonków jest zawarcie umowy w tym zakresie.

Z oczywistych względów, umowny podział majątku jest możliwy jedynie wówczas, gdy małżonkowie są w pełni zgodni co do stanu, wartości i sposobu podziału poszczególnych składników majątkowych. Jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość, wówczas konieczne będzie zawarcie umowy w formie aktu notarialnego.

W tym przypadku należy jednak liczyć się z kosztami – taksa notarialna zależy od bowiem od wartości dzielonego majątku.

Podział majątku a rozwód

W szczególnych przypadkach istnieje możliwość dokonania podziału majątku wspólnego małżonków już w wyroku orzekającym rozwód.

Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, tylko pod warunkiem, że przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W przeciwnym razie Sąd pozostawi taki wniosek bez rozpoznania.

Decyzję co do pozostawienia bez rozpoznania wniosku strony o dokonanie podziału majątku wspólnego Sąd zamieszcza albo w odrębnym postanowieniu, wydanym w toku postępowania o rozwód, albo w sentencji wyroku rozwodowego. Nie podlega ona odrębnemu zaskarżeniu.

W związku z tym podział majątku już na etapie rozwody nie zdarza to się zbyt często. W większości przypadków Sąd w razie zgłoszenia wniosku o dokonanie podziału majątku wspólnego w sprawie o rozwód dochodzi do przekonania, że postępowanie dowodowe w zakresie składu i wartości majątku wspólnego, sposobu jego podziału nadmiernie wydłużyłoby sprawę, w konsekwencji czego pozostawia taki wniosek bez rozpoznania.

Istnieją jednak sytuacje, w których sąd może się do takiego wniosku przychylić. Najczęściej dzieje się tak w przypadkach, gdy obie strony są zgodne co do składu majątku wspólnego, jego wartości oraz sposobu podziału, bądź też przeprowadzenie postępowania dowodowego w tej kwestii będzie ograniczone czasowo i przedmiotowo.

Przykładowo, jeżeli w sprawie o rozwód małżonkowie zgłoszą zgodne żądanie co do tego, że w skład ich majątku wspólnego wchodzi tylko nieruchomość, co do wartości której są zgodni, nadto zgodnie ustalą komu ma przypaść ten składnik majątkowy po ustaniu wspólności i za jaką spłatą – wówczas Sąd dokonał podziału majątku wspólnego w wyroku rozwodowym.

W przeciwnym razie, sprawa o podział majątku wspólnego będzie mogła zostać zainicjowana dopiero po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego.

Podział majątku a mieszkanie z hipoteką

Coraz częściej zdarza się, że małżonkowie zaciągają kredyt hipoteczny na zakup wymarzonego mieszkania. W wielu przypadkach okres kredytowania jest jednak dłuższy, aniżeli czas trwania związku małżeńskiego. Nie bez znaczenia więc w naszym społeczeństwie funkcjonuje powiedzenie, że kredyt hipoteczny wiąże dwoje ludzi silniej niż małżeństwo.

W toku postępowania o podział majątku wspólnego podziałowi podlegają jedynie aktywa, nie zaś zobowiązania czy długi. Oznacza to, że jeżeli kredyt hipoteczny został zaciągnięty przez małżonków w czasie trwania małżeństwa (oboje małżonkowie są współkredytobiorcami) to po ustaniu związku kredyt ten nadal jest zobowiązaniem dla obojga małżonków.

Mimo więc rozwodu każdy z małżonków w dalszym ciągu pozostaje obciążony w równej części obowiązkiem spłaty pozostałych rat kredytu hipotecznego. Nie jest więc tak, że z mocy prawa (na skutek wyroku rozwiązującego małżeństwo) dochodzi do „przeniesienia” kredytu hipotecznego na jednego z byłych małżonków.

Bank nie interesuje się bowiem tym, czy sąd orzekł o rozpadzie pożycia małżeńskiego współkredytobiorców czy nie. W świetle zapisów umowy kredytowej byli małżonkowie w dalszym ciągu pozostają odpowiedzialni za spłatę zaciągniętego zobowiązania.

Najczęściej po rozwodzie jeden z małżonków pragnie pozostać w domu lub mieszkaniu, na zakup którego zaciągnięto kredyt hipoteczny. Wówczas małżonkowie decydują się na dokonanie podziału majątku wspólnego w ten sposób, że prawo własności całej nieruchomości zostaje przyznane jednemu z nich, z obowiązkiem dokonania spłaty odpowiedniej kwoty na rzecz drugiego z byłych małżonków.

Warto jednak pamiętać, że zgodnie z najnowszą linią orzeczniczą Sądu Najwyższego (uchwała SN z dnia 28 marca 2019 roku, sygn. akt III CZP 21/18), w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd – przydzielając tę nieruchomość na własność jednego z małżonków – ustala jej wartość, jeżeli nie przemawiają przeciwko temu ważne względy, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego.

Oznacza to, że ustalając wartość rynkową nieruchomości stanowiącej własność byłych małżonków, a podlegającej podziałowi, Sąd nie będzie odejmował od wartości tej nieruchomości kwoty pozostałego do spłaty kredytu.

W tej sytuacji małżonek przejmujący na własność całą nieruchomość, będzie zobowiązany do spłaty na rzecz drugiego małżonka połowy rzeczywistej wartości rynkowej nieruchomości obciążonej kredytem.

Rozwiązanie to może wydawać się niesparwiedliwe, bowiem oprócz dokonania spłaty kwoty stanowiącej równowartość połowy wartości nieruchomości, małżonek przejmujący nieruchomość musi odtąd jako jedyny właściciel samodzielnie spłacać dodatkowo raty kredytu hipotecznego. Nic bardziej mylnego.

Mimo rozwodu i podziału majątku współkredytobiorcy dalej dzielą zadłużenie i są w takim samym stopniu odpowiedzialni za spłatę kredytu.

Nawet w sytuacji, kiedy wspólnie kupione mieszkanie dostanie tylko jeden ze współmałżonków. Co istotne, byli małżonkowie odpowiadają za spłatę kredytu solidarnie, co oznacza, że bank może żądać spłaty kredytu wspólnie od każdego z nich lub też od każdego z osobna. Gdy jeden z małżonków uchylać się będzie od spłaty rat kredytu, bank może żądać wówczas spłaty całości od drugiego z nich.

Należy mieć jednak na uwadze, że małżonek, który po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego wykonał samodzielnie zobowiązanie zabezpieczone hipoteką ustanowioną na wspólnej nieruchomości, może dochodzić od drugiego małżonka zwrotu obciążającej go z tego tytułu części.

Rozliczenie nakładów

W toku postępowania o podział majątku wspólnego każdy z małżonków może domagać się rozliczenia wszelkich wydatków i nakładów, jakie poniósł w czasie trwania małżeństwa – zarówno z majątku osobistego na majątek wspólny, jak i z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z nich.

Nie można żądać jedynie zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Do majątku wspólnego małżonków wchodzą takie składniki majątkowe jak:

• pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
• środki zgromadzone na koncie OIPE oraz na subkoncie OIPE.

Majątek osobisty każdego z małżonków tworzą natomiast:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

W trakcie trwania związku małżonkowie często dokonują różnego rodzaju nakładów na przedmioty wchodzące w skład majątku wspólnego (np. mieszkanie, samochód, działkę) ze środków pochodzących z ich majątków osobistych, np. z darowizny otrzymanej od rodziców jednego z małżonków, czy ze środków pochodzących ze sprzedaży mieszkania nabytego przez jednego z małżonków przed ślubem.

Również w drugą stronę, bywa i tak, że małżonkowie z oszczędności pochodzących z wynagrodzenia za pracę czynią nakłady na nieruchomość stanowiącą własność jednego z małżonków. W związku z tym w toku sprawy o podział majątku wspólnego każdy z małżonków może domagać się rozliczenia poczynionych nakładów.

Co szczególnie istotne, zwrotu nakładów i wydatków oraz rozliczenia spłaconych długów można dokonać tylko w ramach postępowania o podział majątku wspólnego.

W toku postępowania sąd ustala wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków bez względu na inicjatywę dowodową uczestników postępowania. Sąd czyni to więc z urzędu. Natomiast o zwrocie wydatków i nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny sąd orzeka wyłącznie na wniosek zgłoszony w postępowaniu w pierwszej instancji.

W związku z tym, celem rozliczenia nakładów i wydatków poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny konieczne jest zgłoszenie przez niego w postępowaniu o podział majątku wspólnego stosownego żądania. Sąd nie będzie dokonywał tych rozliczeń z urzędu.

W zakresie ustalenia wartości wydatków i nakładów w ramach podziału majątku wspólnego należy stosować ogólną regułę, zgodnie z którą obliczenie następuje przy uwzględnieniu wartości nakładów i wydatków z dnia dokonywania podziału, ale według stanu istniejącego w chwili ustania wspólności majątkowej.