Pozbawienie władzy rodzicielskiej

O tym, że rodzicielstwo to nie tylko prawa przysługujące rodzicom względem dzieci, ale także liczne obowiązki, które każdy z rodziców musi spełniać wie prawie każdy. Niejednokrotnie w życiu zdarzają się jednak sytuacje, w których rodzic albo nie chce i uchyla się od wypełniania tych obowiązków, bądź po prostu z przyczyn losowych, np. zdrowotnych, nie może ich wykonywać.

W takiej sytuacji możliwym jest, aby Sąd, mając na uwadze dobro dziecka, po przeprowadzeniu właściwego postępowania pozbawił rodzica władzy rodzicielskiej.

O tym z jakich powodów Sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej, kiedy pozbawienie władzy rodzicielskiej jest fakultatywne, a kiedy obligatoryjne, na jak długo władza rodzicielska może zostać odebrana oraz czy możliwe jest jej przywrócenie dowiesz się z niniejszego artykułu.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej – co oznacza?

Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najdotkliwszym z środków stosowanych wobec rodziców i zarazem najbardziej ingerującym w prawa i obowiązki wynikające z tej władzy. Dlatego też pozbawienie władzy rodzicielskiej można zastosować dopiero wtedy, gdy stosowane wcześniej łagodniejsze środki okazały się nieskuteczne lub gdy w okolicznościach sprawy jest oczywiste, że stosowanie łagodniejszych środków jest niecelowe (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1997 r., sygn. III CKN 122/97). Należy jednak zawsze pamiętać, że nie jest to forma kary dla rodzica, ale działanie z troski o dobro dziecka i wyłącznie w jego interesie. Konsekwencjami całkowitego pozbawienia władzy rodzicielskiej są przede wszystkim:

• brak możliwości decydowania o dziecku, podejmowania związanych z nim decyzji;
• brak możliwości uczestnictwa w wychowaniu dziecka;
• brak możliwości reprezentowania dziecka i występowania w jego imieniu;
• brak możliwości zarządzania majątkiem dziecka.

Powyższe oznacza m.in. brak prawa decydowania o wychowaniu dziecka, jego miejscu zamieszkania, edukacji, leczeniu czy decydowaniu/wyrażaniu zgody na wyjazd dziecka za granicę.

Należy jednak pamiętać, że pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest równoznaczne z zrzeknięciem się dziecka bądź też z utratą kontaktu z nim. Jeżeli Sąd w swoim orzeczeniu nie postanowi inaczej, rodzice zachowują prawo do kontaktu z dzieckiem. Mogą zatem spędzać z nim czas.

Z jakich powodów Sąd może pozbawić władzy rodzicielskiej?

Zgodnie z art. 111 § 1 k.r.o. Sąd opiekuńczy pozbawi rodzica (bądź rodziców) władzy rodzicielskiej, jeżeli:

• władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody;
• rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej;
• rodzice w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka.

Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje wprost co należy rozumieć przez „trwałą przeszkodę”, dlatego z pomocą przychodzi nam orzecznictwo. Przez trwałą przeszkodę, uniemożliwiającą wykonywanie władzy rodzicielskiej, należy rozumieć „taki układ stosunków, który wyłącza sprawowanie przez rodziców władzy rodzicielskiej na stałe w tym sensie, że albo według rozsądnego przewidywania nie można ustalić czasu trwania tego układu albo – co najmniej – że układ ten będzie istniał przez czas długi” (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2000 r., sygn. II CKN 960/00). Sądy za trwałą przeszkodę w wykonywaniu władzy rodzicielskiej zgodnie uważają m.in.:

• perspektywa przebywania kilku lat w zakładzie karnym,
• choroba psychiczna,
• nadużywanie alkoholu (oraz innych substancji uzależniających np. narkotyków),
• opuszczenie na stałe kraju połączone z brakiem zainteresowania dzieckiem,
• zaginięcie rodzica.

Nadużywanie władzy rodzicielskiej

Nadużyciem władzy rodzicielskiej będzie z kolei każde działanie rodzica, które nadużywa przysługujące mu z tytułu tej władzy prawa wobec dziecka. Pod tym określeniem należy rozumieć przede wszystkim każdy przejaw przemocy zarówno fizycznej jak i psychicznej stosowanej przez rodzica wobec dziecka. Zatem będą to takie działania jak m.in.:

• stosowanie kar cielesnych,
• agresja wobec dziecka,
• rozpijanie nieletniego dziecka,
• namawianie do popełnienia przestępstwa bądź czynów nierządnych,
• demoralizacja dziecka,
• zmuszanie dziecka do pracy ponad jego siły i możliwości,
• wykorzystywanie dziecka, m.in. seksualne.

Nadużywanie władzy rodzicielskiej zachodzi także wówczas, gdy postępowanie rodzica obiektywnie wywiera destrukcyjny wpływ na proces wychowania i rozwoju psychicznego dziecka (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2000 r., sygn. I CKN 931/00). Za nadużycie władzy rodzicielskiej mogą zatem być uznane takie działania i zachowania rodzica, które mają jednoznacznie negatywny wpływ na rozwój dziecka, jego zdrowie psychiczne oraz fizyczne, a także zachowania zagrażające dziecku, demoralizujące je.

Rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka

Rażącym zaniedbywaniem obowiązków względem dziecka będzie natomiast zaniechanie przez rodzica wykonywania ciążących na nim w związku z posiadaną władzą rodzicielską obowiązków względem dziecka, które jednak muszą mieć charakter rażących, tzn. mieć charakter poważny, uporczywy – powtarzający się oraz być działaniem złej woli rodzica, a więc np. być celowymi zaniedbaniami (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1997 r., sygn. III CKN 122/97). Za rażące zaniedbywanie obowiązków rodzica względem dziecka można zatem uznać przede wszystkim:

• uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego względem dziecka,
• niezapewnianie odpowiednich warunków do życia i rozwoju, np. niedostarczanie pożywienia, odzieży,
• zaniedbywanie obowiązku szkolnego dziecka,
• porzucenie dziecka.

Kto może złożyć wniosek o pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej

Wniosek do sądu o pozbawienie rodzica władzy rodzicielskiej może złożyć tak naprawdę każdy, jeżeli poweźmie wiadomość o wystąpieniu do tego przesłanek, np. sąsiad, który dowie się, że dziecko jest regularnie bite i głodzone przez swoich rodziców. Może to zrobić także szkoła do której uczęszcza dziecko, członek rodziny, a nawet sam drugi rodzic np. matka w przypadku, gdy ojciec wyjechał za granicę na stałe i nie interesuje się dzieckiem.

Sąd w przypadku wystąpienia przesłanek do odebrania władzy rodzicielskiej postępowanie w tym przedmiocie może wszcząć także z urzędu. Wniosek składa się w sądzie opiekuńczym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania dziecka do Wydziału Rodzinnego i Nieletnich. Oczywiście jak w każdym przypadku występowania do Sądu z jakimś żądaniem, osoba, która składa wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich musi przedstawić dowody na poparcie swoich twierdzeń, np. zdjęcia, nagrania, zeznania świadków.

Wniosek taki jak standardowe pismo procesowe powinien spełniać wymagania formalne, przede wszystkim oznaczenie daty, miejscowości, sądu, osoby wnoszącej pismo wraz z jej danymi (imię i nazwisko, adres, numer PESEL), a także te same dane dziecka oraz rodzica, o którego pozbawienie władzy wnosimy. Wniosek musi zawierać dokładne żądanie wraz z jego uzasadnieniem popartym przede wszystkim dowodami, które stanowić będą załączniki do wniosku.

Odwołanie od postanowienia Sądu o pozbawieniu władzy rodzicielskiej

Oczywiście od postanowienia Sądu pozbawiającego władzy rodzicielskiej istnieje możliwość odwołania. Rodzic, który takim orzeczeniem został pozbawiony władzy rodzicielskiej w pierwszej kolejności musi wystąpić do Sądu, który wydał to postanowienie o jego doręczenie wraz z uzasadnieniem, co należy uczynić w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia postanowienia w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej. Następnie, rodzic może w terminie dwutygodniowym od doręczenia mu tego postanowienia wraz z uzasadnieniem wnieść apelacje. Apelacje wnosi się do tego samego Sądu, który to zaskarżone postanowienie wydał.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej – czy jest na zawsze?

Pozbawienie władzy rodzicielskiej niekoniecznie będzie miało jednak charakter trwały i nie musi być na zawsze. Sąd ma bowiem taką możliwość i może przywrócić władze rodzicielską, jeżeli przyczyna, która spowodowała jej odebranie ustanie oraz jeżeli będzie to zgodne z dobrem dziecka. Pamiętajmy jednak, że w przepisie art. 111 § 2 k.r.o. zostało użyte sformułowanie „sąd opiekuńczy może”, zatem jest to wyłącznie instytucja fakultatywna.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej a alimenty na dziecko

Pomimo pozbawienia rodzica jego praw i obowiązków związanych z rodzicielstwem, tj. władzy rodzicielskiej, obowiązek jakim jest obowiązek alimentacyjny wobec dziecka nie ustaje. Warto podkreślić, że przy pozbawieniu władzy rodzicielskiej obowiązek alimentacyjny działa także w druga stronę, tzn., że w przyszłości rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej, jeżeli zaistnieją ku temu przesłanki, będzie mógł domagać się alimentów od dziecka.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej a dziedziczenie

W tym miejscu warto wspomnieć, że przy pozbawieniu władzy rodzicielskiej nie tylko nie ustaje obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka i odwrotnie, ale pozbawienie to nie wpływa także na kwestie związane z dziedziczeniem. Dziecko jest bowiem cały czas (o ile nie zajdą inne, niezwiązane z władzą rodzicielską, okoliczności to wyłączające) uprawnione do dziedziczenia po rodzicu pozbawionym władzy rodzicielskiej i odwrotnie. Taki rodzic również może po swoim dziecku dziedziczyć.

Podsumowując, to czy rodzic zostanie pozbawiony władzy rodzicielskiej każdorazowo zależeć będzie od uznania Sądu, który po uwzględnieniu wszystkich okoliczności dotyczących dziecka i rodzica zadecyduje czy doszło do rażących zaniedbań rodzica względem dziecka bądź też czy istnieje inna trwała przeszkoda uniemożliwiająca sprawowanie tej władzy. Jeżeli natomiast poweźmiemy wiadomości, które naszym zdaniem świadczą o tym, że władza rodzicielska wobec jakiegoś dziecka powinna być odebrana, warto zwrócić się do profesjonalnego pełnomocnika, który udzieli fachowej porady prawnej i pomoże złożyć do Sądu odpowiedni wniosek dbając o dobro dziecka.