Prawo do kontaktu dziadków z wnukami.

W większości wielopokoleniowych rodzin, dziadkowie pełnią w życiu swoich wnucząt bardzo ważną rolę. Niekiedy więzi uczuciowe między dziadkami i wnukami są równie silne jak między rodzicami a dziećmi. W dzisiejszych czasach dziadkowie coraz częściej przejmują opiekę nad wnukami (szczególnie tymi najmłodszymi) w czasie, gdy rodzice np. pracują, co dodatkowo wzmacnia relacje między nimi. Niekiedy jednak, na skutek różnych zdarzeń życiowych, tj. rozwód rodziców dziecka, przeprowadzka rodziny, wyjazd za granicę, dziadkowie zostają pozbawieni praktycznie z dnia na dzień jakichkolwiek kontaktów ze swoimi wnukami.

Czy w takiej sytuacji dziadkowie mogą szukać jakiejkolwiek ochrony, gwarantującej im prawo do realizowania kontaktów z wnukami? Odpowiedź na powyższe pytanie znajdziesz w niniejszym artykule.

Czym są kontakty z dzieckiem?

Zanim odpowiemy na pytanie, komu przysługuje prawo do realizowania kontaktów z dzieckiem, zasadnym byłoby w pierwszej kolejności wyjaśnienie, czym w ogóle owe “kontakty” są. Odpowiedzi należałoby poszukać w ustawie z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

W art. 113 § 2 k.r.o. ustawodawca wskazał, że kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności:

1. przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu),
2. bezpośrednie porozumiewanie się, 
3. utrzymywanie korespondencji, 
4. korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Ważne! Powyższe wyliczenie stanowi jedynie otwarty katalog, w związku z czym możliwe są kontakty realizowane w innych formach, nieuwzględnionych w tym przepisie.

Komu przysługuje prawo do realizowania kontaktów z dzieckiem?

Zgodnie z art. 113 § 1 k.r.o., niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Z powyższego wynika więc, iż prawo do realizowania kontaktów z dzieckiem jest niezależne od władzy rodzicielskiej, tj. przysługuje rodzicowi, który ma ograniczoną władzę rodzicielską lub nawet został jej pozbawiony.

Co jednak z dziadkami?

Czy im również przysługuje prawo do kontaktów z wnukami? Odpowiedź jest prosta: tak, dziadkom również przysługuje prawo do kontaktów z wnuczkami. W art. 1136 k.r.o. ustawodawca zaznaczył, że przepisy działu dotyczącego kontaktów z dzieckiem, stosuje się odpowiednio do kontaktów:

1. rodzeństwa,
2. dziadków,
3. powinowatych w linii prostej,
4. a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.

Z powyższego wynika, że dziadkowie stanowią trzecią, po rodzicach i rodzeństwie, grupę najbliższych krewnych dziecka i dlatego kontakty z nimi podlegają szczególnie silnej ochronie, nie będąc zależne od przesłanki sprawowania przez dłuższy czas pieczy nad dzieckiem. Każdy z krewnych wymienionych w powyższym przepisie ma prawo do kontaktów osobistych z dzieckiem. Jednakowoż zaznaczyć należy, że odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących kontaktów z dzieckiem polegać powinno generalnie na mniejszej intensywności tych kontaktów z osobami bliskimi, w porównaniu do kontaktów z rodzicami. Wyrażać się to powinno w mniejszej częstotliwości i czasie trwania tych kontaktów oraz w formach ich wykonywania.

Ważne! W orzecznictwie podnosi się, że zakres kontaktów dziadków z wnukami podporządkowany jest konieczności ochrony dobra dziecka i musi zwykle ulec redukcji, jeżeli dziadkowie są uwikłani w konflikt między rodzicami dziecka. Utrzymywanie kontaktów z wnukiem, który wychowuje się w rodzinie synowej albo zięcia, uzależnione będzie od umiejętności utrzymywania się poza zakresem konfliktu rodziców i przekazywania dziecku treści wychowawczych ukierunkowanych na rozwijanie własnych, odrębnych od tego konfliktu obszarów wspólnej aktywności dziadków i dziecka.

Co należy jednak zrobić, gdy rodzice dziecka uniemożliwiają realizowanie kontaktów dziadków z wnukami lub istotnie je ograniczają?

W jaki sposób dziadkowie mogą dochodzić prawa do kontaktów z wnukami?

W pierwszej kolejności dziadkowie i rodzice dziecka powinni dla dobra małoletniego spróbować znaleźć wspólnie porozumienie w kwestii wykonywania kontaktów z wnukami. Jeżeli jednak próby ugodowego rozstrzygnięcia sprawy nie przyniosły oczekiwanego rezultatu, dziadkowie zainteresowani utrzymaniem kontaktów z wnukami powinni złożyć do sądu wniosek o ustalenie kontaktów. Wniosek należy złożyć do Sądu Rejonowego wydziału rodzinnego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka (nie dziadków!). W roli wnioskodawców występują w tym przypadku dziadkowie, natomiast jako uczestników postępowania wskazać należy oboje rodziców dziecka oraz małoletniego, którego postępowanie dotyczy.

Wymogi formalne wniosku o uregulowanie kontaktów.

Dla prawidłowego sformułowania wniosku o ustalenie kontaktów z małoletnim, należy uwzględnić w nim następujące kwestie:

1.  oznaczenie sądu, do którego jest skierowany – jak wskazano powyżej, wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem kieruje się do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka,
2. oznaczenie stron postępowania – konieczne jest wskazanie imienia i nazwiska wnioskodawców, ich adresów zamieszkania, nr PESEL, a także danych identyfikujących uczestników postępowania (w przypadku, gdy wnioskodawców reprezentuje pełnomocnik również jego imię i nazwisko oraz adres zamieszkania lub siedziby),
3. oznaczenie rodzaju pisma – niezbędne jest zaznaczenie w treści pisma “Wniosek o ustalenie kontaktów z dzieckiem”,
4. osnowa wniosku – tzn. merytoryczna treść wniosku o ustalenie kontaktów z dzieckiem, z której wynika, czego wnioskodawcy domagają się w postępowaniu sądowym. Tutaj należy więc określić, w jaki sposób dziadkowie chcieliby, aby ich kontakty z wnukami odbywały się (jakiego rodzaju kontaktów domagają się oraz w jakim zakresie czasowym). Mogą to być kontakty osobiste, poprzez określenie dni i godzin, w które dziadkowie chcieliby np. zabierać dziecko poza jego miejsce zamieszkania. Jeżeli dziecko jest małe lub mocno zżyte z rodzicami, istnieje możliwość uregulowania kontaktów z dziadkami w miejscu zamieszkania dziecka. Warto pamiętać, że jeżeli dziadkowie i rodzice dziecka pozostają w konflikcie, należałoby w sposób jak najbardziej precyzyjny i szczegółowy określić sposób realizowania kontaktów z wnukami, np. w każdą środę miesiąca od godz. 15:00 do godz. 19:00 oraz każdą pierwszą i trzecią sobotę miesiąca od godz. 10:00 do godz. 18:00 poza miejscem zamieszkania dziecka. Określając we wniosku sposób uregulowania kontaktów z wnukami, należy mieć na względzie przede wszystkim rytm życia dziecka, jego przyzwyczajenia, obowiązki szkolne czy zajęcia dodatkowe, a także kontakty z innymi członkami rodziny (np. drugim rodzicem).
5. wskazanie faktów, na których wnioskodawcy opierają swój wniosek oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów- we wniosku o ustalenie kontaktów z dzieckiem niezbędne jest wskazanie konkretnych okoliczności faktycznych, które popierają nasze żądanie oraz przedstawienie dowodów, za pośrednictwem których owe fakty możemy wykazać (domagając się uregulowania kontaktów z wnukami warto przedstawić sądowi, jak wyglądały dotychczas spotkania z dzieckiem, jakie więzi łączą dziecko z wnioskodawcami, jak często dochodziło do kontaktów z wnukiem, z jakiej przyczyny doszło do ograniczenia kontaktów z wnukami, itp. oraz wskazać dowód na poparcie tych twierdzeń, np. zdjęcia z wnukami z różnych sytuacji życiowych, zeznania świadków potwierdzające częstotliwość spotkań, czy więź dziecka z dziadkami, itp.),
6. podpis wnioskodawców lub ich pełnomocnika,
7. wymienienie załączników, które należy ponadto dołączyć do wniosku o ustalenie kontaktów.

Ważne! Wniosek o uregulowanie kontaktów z dzieckiem podlega opłacie stałej, która wynosi obecnie 100,00 zł. Do wniosku należy dołączyć potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej.

Po rozpoznaniu sprawy (uznając wniosek za zasadny) sąd wydaje postanowienie, w którym określa sposób realizowania kontaktów dziadków z wnukami. Dopiero po wydaniu przez sąd prawomocnego postanowienia możliwa jest egzekucja takich kontaktów, również w sposób przymusowy, jeśli rodzice w dalszym ciągu utrudniają lub uniemożliwiają kontakty z wnukiem.

Więcej na temat sposobów egzekucji kontaktów z dzieckiem znajdziesz w poprzednim artykule p.t. “Alienacja rodzicielska – czym jest i jak jej przeciwdziałać?”.

Podsumowując, prawo do realizowania kontaktów z dzieckiem przysługuje nie tylko rodzicom, ale również innym członkom rodziny dziecka, w tym jego dziadkom. Aby uzyskać kontakty z wnukiemi przy braku porozumienia z rodzicami dziecka, konieczne jest złożenie odpowiedniego wniosku do sądu rodzinnego. Brak sztywnej regulacji dotyczącej częstotliwości kontaktów pomiędzy dziadkami i wnukami powoduje, iż sąd każdorazowo indywidualnie rozpatruje sytuację i stosunki między stronami. Warto więc mieć na uwadze, że prawidłowe sformułowanie wniosku o uregulowanie kontaktów z dzieckiem umożliwi pełne odzwierciedlenie interesów uprawnionych dziadków. W razie jakichkolwiek pytań czy wątpliwości, zachęcamy do skorzystania z porady prawnej adwokat Angeliki Rucińskiej, która zajmuje się sporządzaniem wniosków omawianych z niniejszym artykule.