Władza rodzicielska a regulacja kontaktów z dziećmi

Władza rodzicielska i kontakty z dzieckiem, choć dotykają zbliżonych sfer sprawowania pieczy nad osobą i interesami małoletniego, są pojęciami odrębnymi, zaś ich właściwe odróżnianie pozwala na prawidłowe wykonywanie kompetencji wychowawczych przez rodziców. Co dokładnie oznaczają przedmiotowe wyrażenia i dlaczego ich rozróżnianie jest tak istotne? Wątpliwości wyjaśnia adwokat Angelika Rucińska.

Czym jest władza rodzicielska?

Dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską aż do momentu uzyskania pełnoletności (art. 92 k.r.i.o.).

Choć Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy nie zawiera definicji władzy rodzicielskiej, pod pojęciem tym rozumieć należy zespół obowiązków i praw rodziców względem małoletniego dziecka, mających na celu zapewnienie mu należytej pieczy i strzeżenia jego interesów (por. m.in. K. Jagielski, Istota i treść władzy rodzicielskiej, SC 1963, t. III, s. 101; B. Dobrzański, [w:] Komentarz KRO, 1975, s. 658).

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności:

• pieczę (sprawowanie opieki) nad osobą dziecka – w szczególności troskę o fizyczny i duchowy rozwój dziecka oraz jego przygotowanie do pracy dla dobra społeczeństwa;
• pieczę nad majątkiem dziecka (ochronę majątku dziecka i jego interesów majątkowych),
• obowiązek wychowania dziecka z poszanowaniem jego praw i godności,
• reprezentację dziecka (rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka i podejmują w jego imieniu czynności prawne).

Władza rodzicielska co do zasady przysługuje obojgu rodzicom. W takim przypadku, każde z nich jest zarówno zobowiązane jak i uprawnione do jej wykonywania (art. 97 § 1 k.r.i.o.).

Modyfikacja sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej

Okoliczność, gdy oboje rodziców wykonuje w równym stopniu władzę rodzicielską nad dzieckiem, stanowi sytuację wzorcową. Komplikuje się ona, gdy rodzice rozstają się i nie zamieszkują wspólnie, co stwarza konieczność sądowej regulacji sposobu wykonywania tejże władzy.

Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy wskazuje m.in. na następujące możliwości modyfikacji sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej:

1. powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, z ograniczeniem władzy drugiego do określonych obowiązków i uprawnień (np. współdecydowania o wszystkich lub niektórych sprawach dotyczących dziecka, jak szkolnictwo, leczenie);
2. ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu lub obojgu rodzicom, gdy dobro dziecka jest zagrożone poprzez wydanie odpowiednich zarządzeń (np. poddanie rodziców nadzorowi kuratora sądowego – art. 109 k.r.i.o.);
3. zawieszenie wykonywania władzy rodzicielskiej w przypadku przemijającej przeszkody (jak np. choroba rodzica – art. 110 § 1 k.r.i.o.);
4. pozbawienie władzy rodzicielskiej z powodu trwałej przeszkody (np. choroba psychiczna) lub z powodu nadużywania władzy lub rażącego zaniedbywania obowiązków przez rodziców (art. 111 § 1 i 2 k.r.i.o.);
5. rozstrzygnięcie przez sąd o istotnych sprawach dziecka, gdy rodzice nie mogą dojść do porozumienia (np. w przedmiocie wyboru szkoły dla dziecka – art. 97  § 2 k.r.i.o.);

Gdy władza rodzicielska nie przysługuje żadnemu z rodziców, dla dziecka ustanawia się opiekę.

Regulacja kontaktów z dzieckiem

Niezależnie od tego, czy rodzicom przysługuje władza rodzicielska, mają oni obowiązek i prawo do utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Analogicznie, również dziecko ma prawo i obowiązek do kontaktów z rodzicami.

Kontakty te mogą przybierać zarówno formę bezpośrednią: odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego zamieszkania, jak również formę pośrednią: rozmowy telefoniczne, bądź za pośrednictwem komunikatorów internetowych, utrzymywanie korespondencji.

Gdy rodzice nie żyją ze sobą wspólnie, a dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, winni oni wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia, określić sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego rodzica. Gdy między rodzicami nie ma porozumienia, możliwe jest złożenie wytoczenie sprawy o kontakty przed sądem opiekuńczym.

Co istotne, wnioskodawcami w sprawach o uregulowanie kontaktów z dzieckiem może być także rodzeństwo dziecka, dziadkowie, powinowaci w linii prostej, a także inne osoby związane z dzieckiem, które przez dłuższy czas sprawowały pieczę nad dzieckiem (np. sąsiedzi).

Ograniczenie i zakaz kontaktów z dzieckiem

Podobnie jak w przypadku władzy rodzicielskiej, prawo i obowiązek do kontaktów z dzieckiem może być w pewnych okolicznościach ograniczone. Sąd opiekuńczy może w szczególności:

• zakazać spotykania się z dzieckiem, 
• zakazać zabierania dziecka poza stałe miejsce pobytu, 
• zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców, albo opiekuna, kuratora, czy innej osoby wskazanej przez sąd,
• ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość (np. telefonicznie),
• zakazać porozumiewania się na odległość.

Co istotne, sąd opiekuńczy w przypadku trudności może także zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc.

Natomiast sytuacja, w której realizacja kontaktów z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka (np. groźba demoralizacji dziecka) rodzi możliwość całkowitego zakazania kontaktów rodzica z dzieckiem.

Kontakty z dzieckiem a władza rodzicielska

Kontakty, jako całkowicie niezależne od władzy rodzicielskiej, przysługują bez względu na tę władzę. Kontakty z dzieckiem funkcjonują tak przed powstaniem władzy rodzicielskiej, jak i w trakcie jej wykonywania oraz po jej ustaniu. Oznacza to, że pozbawienie rodziców władzy rodzicielskiej, bądź ograniczenie tej władzy nie wyklucza automatycznie utraty możliwości realizacji kontaktów z dzieckiem.

Tym samym, nawet rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej może wytoczyć powództwo o uregulowanie jego kontaktów z małoletnim.

Powyższa zasada znajduje również odzwierciedlenie w zapisie, zgodnie z którym w sytuacji, gdy dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w pieczy zastępczej (rodzina zastępcza) – prawo do kontaktów z dzieckiem przez rodziców zostaje podtrzymane (art. 113 § 2 k.r.i.o.).

Niewątpliwie jednak sposób wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców ma wpływ na ocenę prawidłowości realizacji kontaktów z małoletnim. Umożliwia to sankcjonowanie sytuacji, w którym kontakty te, na skutek zachowania jednego z rodziców, są wykonywane w sposób wadliwy, bądź w ogóle nie są wykonywane. Na tej podstawie okoliczność, gdy  rodzic nie realizuje ciążącego na nim obowiązku kontaktów z dzieckiem, nie interesuje się jego losem i nie spotyka z małoletnim – może stanowić podstawę dla ograniczenia lub pozbawienia rodzica władzy rodzicielskiej.

Problematyka wykonywania władzy rodzicielskiej, jak również regulacji kontaktów z małoletnim jest niezwykle szeroka i sprawia w praktyce wiele trudności – zwłaszcza, gdy między rodzicami dziecka występuje silny konflikt. W takich sytuacjach, fachową pomocą prawną służy adwokat Angelika Rucińska, specjalizująca się m.in. w sprawach z zakresu szeroko pojętego prawa rodzinnego.