Przemoc wobec dziecka

W dzisiejszych czasach, choć władze państwowe starają się wprowadzać jak najwięcej nowych rozwiązań zapobiegających przemocy w rodzinach, zaostrzają kary za takie czyny itp., przemoc ta niestety w wielu rodzinach nadal występuje. Przemoc rodzinna w dalszym ciągu stanowi realny problem, w szczególności przemoc wobec dzieci.

O tym czym jest przemoc wobec dziecka i jakie są jej rodzaje, co grozi rodzicom za jej stosowanie oraz czy przemoc wobec dziecka stanowi podstawę do ograniczenia bądź odebrania władzy rodzicielskiej dowiesz się z niniejszego artykułu.

Przemoc wobec dziecka – czym jest i na czym polega?

Z uwagi na częstotliwość z jaką w dzisiejszych czasach w dalszym ciągu w rodzinach występuje przemoc, w polskim porządku prawnym w 2005 roku uchwalona została ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. To właśnie w tej ustawie znaleźć można definicję przemocy domowej, na którą składa się również przemoc wobec dziecka. Zgodnie z tą ustawą, przemocą domową jest jednorazowe lub powtarzające się, umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesna, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. Wszystkie te czynności składające się na przemoc domową, mogą być stosowane wobec dzieci. Wtedy możemy mówić o przemocy wobec dziecka. Najczęściej osobami dopuszczającymi się przemocy wobec dziecka będą oczywiście jego rodzice, choć niekiedy też inne osoby, które wychowują dziecko i sprawują nad nim opiekę, np. dziadkowie czy opiekunowie.

O przemocy wobec dziecka możemy mówić wtedy, gdy osoby sprawujące nad nim władzę rodzicielską (opiekujące się nim i wspólnie zamieszkujące), próbują wymusić na dziecku uległość, wykorzystując swoją przewagę skłonić do określonego zachowania, bądź je upokorzyć. Działania sprawcy musza być celowe i zamierzone, wykorzystujące przewagę nad dzieckiem tak, aby je zdominować. Działania przemocowe wywołują u dziecka poczucie krzywdy, bólu, cierpienia bądź narażają je na utratę zdrowia (w tym także psychicznego) i życia.

Rodzaje przemocy wobec dziecka

Zasadniczo można wyróżnić kilka rodzajów przemocy stosowanej wobec dzieci. Są to przede wszystkim:

• przemoc fizyczna (np. stosowanie kar cielesnych),
• przemoc psychiczna/emocjonalna (np. wyzwiska, groźby, szantaż),
• przemoc seksualna (np. molestowanie),
• przemoc ekonomiczna (np. zmuszanie dziecka do wykonywania pracy zarobkowej i zabieranie wynagrodzenia za nią, nieuzasadnione wydzielanie dziecku pieniędzy na jego podstawowe potrzeby).

Odpowiedzialność karna za przemoc wobec dziecka

Przemoc wobec dziecka, zarówno fizyczna jak i psychiczna oraz seksualna i ekonomiczna stanowią oczywiście przestępstwo. Przemoc fizyczna i psychiczna najczęściej zostaną zakwalifikowane jako znęcanie się określone w art. 207 § 1 k.k., zgodnie z którym kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Znęcanie się to zwykle proces a nie jednorazowe działanie. Ze znęcaniem w formie zaniechania mamy przykładowo do czynienia w razie zaprzestania opieki nad osobą chorą, czy też karmienia dziecka. Przestępstwo znęcania się ma charakter umyślny i może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak i ewentualnym.

Dodatkowo przemoc fizyczna może stanowić także naruszenie nietykalności cielesnej z art. 217 § 1 k.k., zgodnie z którym kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Naruszenie nietykalności cielesnej stanowi zatem przestępstwo, którego popełnienie skutkować może skazaniem sprawcy na karę grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienia wolności do roku. Naruszenie nietykalności cielesnej może przybrać wieloraką postać. W każdym jednak przypadku będzie to działanie polegające na fizycznej ingerencji sprawcy w nietykalność cielesną pokrzywdzonego. Jako przykład zachowań naruszających tę nietykalność można podać m.in. uderzenie, popchnięcie, oplucie, spoliczkowanie, szarpanie, przewrócenie kogoś.

Podkreślenia wymaga fakt, że dla stwierdzenia przemocy w rodzinie nie ma znaczenia, czy ofiara sprzeciwiała się działaniom sprawcy, tj. czy podejmowała próby obrony, czy też pozostawała bierna. W praktyce uznaje się, że pokrzywdzonym przestępstwem kwalifikowanym z art. 207 § 1 k.k. jest nie tylko ten, który biernie poddaje się agresji i poniżaniu ze strony sprawcy, ale także ten, kto będąc stroną słabszą fizycznie i psychicznie podejmuje próbę obrony swojej wolności, czci, nietykalności osobistej.

Z kolei przemoc seksualna może zostać zakwalifikowana jako przestępstwo z art. 197 § 1 k.k., zgodnie z którym kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od 2 do 12 lat.

Odpowiedzialność rodzicielska za przemoc wobec dziecka

Przemoc wobec dziecka stanowi nie tylko przestępstwo w myśl wyżej opisanych przepisów Kodeksu karnego, ale jest też rodzajem nadużywania przez rodziców przysługującej im władzy rodzicielskiej. Dlatego też, jeśli rodzic tę przemoc stosuje, musi liczyć się nie tylko z konsekwencjami w kwestii odpowiedzialności karnej, ale także w kwestii tzw. odpowiedzialności rodzicielskiej. Przemoc wobec dziecka będzie uznana za nadużycie władzy rodzicielskiej. Nadużyciem jest bowiem każde działanie rodzica, które nadużywa przysługujące mu z tytułu tej władzy prawa wobec dziecka. Pod tym określeniem należy rozumieć każdy z omówionych wyżej rodzajów przemocy, tj. fizycznej, psychicznej, seksualnej oraz ekonomicznej.

Za takie działania rodzice będą mogli zatem odpowiadać również na gruncie prawa rodzinnego. Nadużywanie przysługującej władzy rodzicielskiej może być podstawą nie tylko ograniczenia władzy rodzicielskiej, ale nawet jej całkowitego odebrania. Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest najdotkliwszym z środków stosowanych wobec rodziców i zarazem najbardziej ingerującym w prawa i obowiązki wynikające z tej władzy. Dlatego też pozbawienie władzy rodzicielskiej można zastosować dopiero wtedy, gdy stosowane wcześniej łagodniejsze środki okazały się nieskuteczne lub gdy w okolicznościach sprawy jest oczywiste, że stosowanie łagodniejszych środków jest niecelowe (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1997 r., sygn. III CKN 122/97). Skutkami całkowitego pozbawienia władzy rodzicielskiej są przede wszystkim:

• brak możliwości decydowania o dziecku, podejmowania związanych z nim decyzji,
• brak możliwości uczestnictwa w wychowaniu dziecka,
• brak możliwości reprezentowania dziecka i występowania w jego imieniu,
• brak możliwości zarządzania majątkiem dziecka.

Co więcej, rodzic stosujący przemoc w rodzinie może otrzymać zakaz jakichkolwiek kontaktów z dzieckiem czy zbliżania się do niego na określoną odległość.

Wszystko powyższe będzie miało także odpowiednie zastosowanie do innych niż rodzice osób, które sprawują nad dzieckiem opiekę czy je wychowują.

Procedura „Niebieskiej karty”

W kontekście przemocy wobec dziecka, ustawodawca przewidział również instytucję tzw. Niebieskiej karty. Obejmuje ona swoim zakresem szereg czynności podejmowanych i realizowanych przez takie organy państwowe jak Policja, jednostki organizacyjne pomocy społecznej czy gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych. Niebieska karta ma na celu zapewniać ofierze przemocy domowej (w tym oczywiście dziecku) stałą ochronę. Wszczęcie procedury w celu jej wyrobienia następuje przez wypełnienie specjalnie przygotowanego formularza przez przedstawiciela jednego z podmiotów zajmujących się przemocą domową, najczęściej funkcjonariusza Policji czy pracownika gminy. Dzieje się to oczywiście po otrzymaniu zgłoszenia o tym, że w danej rodzinie panuje przemoc. Dziecko często jest zbyt małe żeby to zgłosić, najczęściej robi to np. drugi rodzic, dziadkowie czy jego nauczyciele, którzy powezmą informacje o przemocy.

Po wszczęciu procedury podejmowane są działania interwencyjne zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa osobie, co do której istnieje podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie. Na dalszym etapie sytuacja osoby dotkniętej przemocą w rodzinie podlega analizie przez specjalnie powołany do tego zespół interdyscyplinarny. Na tej podstawie tworzy się indywidualny plan pomocy. Ten plan może obejmować takie działania jak regularne monitorowanie sytuacji rodzinnej, przeprowadzanie w rodzinie rozmów edukacyjnych, regularne informowanie sprawcy przemocy o konsekwencjach tych działań (w tym opisanej wyżej odpowiedzialności karnej i rodzicielskiej) czy motywowanie do udziału w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych.

Zakończenie całej procedury następuje tylko i wyłącznie w przypadku ustania przemocy w rodzinie. W tym kontekście ważne jest także zrealizowanie indywidualnego planu pomocy bądź rozstrzygnięcia o braku zasadności podejmowania działań.

Podsumowując, przemoc wobec dziecka cały czas stanowi realny problem w społeczeństwie tak naprawdę na całym świecie. W Polsce mamy wiele narzędzi przewidzianych prawem, które mają na celu nie tylko jej zapobieganie, ale przede wszystkim ukaranie sprawców – najczęściej rodziców. Należy pamiętać, że za przemoc wobec dziecka opiekun nie tylko odpowiada karnie z uwagi na to, że przemoc jest przestępstwem, ale mogą być wobec niego wyciągnięte także konsekwencje wynikające ze sfery rodzicielskiej, m.in. ograniczenie lub odebranie władzy rodzicielskiej. Ważne jest, aby pamiętać o zgłaszaniu odpowiednim organom jeśli wiemy, że jakieś dziecko doświadcza przemocy. W takim przypadku zachęcamy do kontaktu z profesjonalnym adwokatem doświadczonym w sprawach karnych i rodzinnych, który pomoże podjąć odpowiednie działanie mające na celu ochronę dobra dziecka.