Osobowość borderline a rozwód

W dzisiejszych czasach coraz więcej osób zmaga się z chorobami psychicznymi. Zależnie od ich rodzaju i nasilenia można w miarę normalnie funkcjonować w codziennym życiu, a niekiedy natomiast choroba taka diametralnie utrudnia życie nie tylko osobie chorej, ale i jej najbliższym, w tym oczywiście małżonkowi. Niektóre choroby są na tyle poważne i nieuleczalne, a do tego mające przebieg przewlekły, że życie w małżeństwie w ogóle przestaje być możliwe. W ostatnim czasie natomiast, z uwagi na rozwój m.in. medycyny, jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych jest tzw. osobowość borderline.

O tym czym jest zaburzenie osobowości borderline, jakie są jego przyczyny i skutki oraz jak taka diagnoza może wpłynąć na rozstanie i rozwód małżonków, dowiesz się z niniejszego artykułu.

Osobowość borderline – charakterystyka

Borderline inaczej określane bywa jako tzw. osobowość pograniczna. Jest to jedno z zaburzeń o podłożu psychicznym, a konkretniej zaburzeń osobowości. Charakteryzuje się przede wszystkim bardzo dużą nieufnością i niestabilnością zachowań oraz nastroju, zaburzeniu tożsamości, a także nieprzerwanym testowaniem granic wytrzymałości nie tylko swojej, ale także innych osób. U osób dotkniętych tym zaburzeniem przez większość czasu przeważają negatywne uczucia oraz bardzo wysoki poziom lęku, przede wszystkim przed odrzuceniem i rozczarowaniem. Ponadto, osobom dotkniętym borderline bardzo ciężko jest nawiązać stabilne relacje, w szczególności te intymne.

Zaburzenia osobowości borderline w większości przypadków są na tyle silne, że ich leczenie musi odbywać się dwutorowo, tzn. niewystarczająca jest psychoterapia, ale włącza się również leczenie farmakologiczne, a nie rzadko nawet istnieje potrzeba hospitalizacji pacjenta. Proces diagnozy, a następnie terapii i leczenia niejednokrotnie zajmuje nawet wiele lat. Bywa także, że osoby z tymi zaburzeniami nie chcą sięgnąć po żadną pomoc, tym samym utrudniając codziennie funkcjonowanie nie tylko sobie, ale i osobom najbliższym, z którymi obcują na co dzień.

Jeżeli chodzi natomiast o przyczyny występowania zaburzeń osobowości borderline, nie są one do końca znane. Mogą bowiem wynikać z wielu rzeczy, zarówno związanych z naszymi doświadczeniami życiowymi i traumami (najczęściej wydarzeń z dzieciństwa), jak i z nieprawidłowości natury biologicznej/fizjologicznej.

Z uwagi na mnogość objawów, jakie powoduje zaburzenie osobowości borderline, a także ich nasilenie, budowanie relacji z osobą nimi dotkniętą niejednokrotnie jest bardzo utrudnione, a czasem i niemożliwe. Codziennie funkcjonowanie z taką osobą, w szczególności jeśli nie podjęła jeszcze leczenia ani terapii bądź w ogóle odmawia jego podjęcia, może być bardzo ciężkie i obciążające psychicznie również drugą stronę. Niestety często zdarza się, że objawy zaczynają występować dopiero po jakimś czasie, na przykład dopiero w latach dorosłego życia. Niejednokrotnie zatem zdarzają się sytuacje, w których dopiero po wejściu w związek małżeński czy inną bliższą relacje z osobą z zaburzeniami osobowości borderline, dowiadujemy się o tym, że nasz partner ma taki problem. Pojawia się zatem pytanie – czy jeżeli mój mąż/moja żona cierpi na zaburzeni osobowości typu borderline – stanowi to przesłankę do wzięcia z nim/nią rozwodu?

Prawne możliwości orzeczenia rozwodu

Aby rzetelnie odpowiedzieć na to pytanie, najpierw należy wskazać na to jakie są przesłanki orzeczenia rozwodu zgodnie z polskim prawem. Bez ich wystąpienia, niezależnie od sytuacji zdrowotnej – psychicznej naszego małżonka, Sąd nie będzie mógł orzec rozwodu.

Zatem, zgodnie z art. 56 § 1 k.r.o., jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby Sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Przesłankami do orzeczenia rozwodu jest zatem zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego, które to przesłanki muszą wystąpić łącznie. Wspólnym pożyciem małżeńskim jest natomiast więź duchowa, fizyczna oraz gospodarcza występująca pomiędzy małżonkami. Do rozkładu zupełnego dojdzie natomiast wtedy, gdy zerwaniu ulegną wszystkie wyżej wymienione więzi, przy czym rozkład ten nie jest jednorazowym zdarzeniem, a pewnym procesem zachodzącym w określonym czasie między małżonkami. Rozpad trwałości związku małżeńskiego oznacza z kolei powstanie między stronami takiej relacji, której naprawienie nie jest już możliwe, a okoliczności sprawy pozwalają sądzić, że małżonkowie już nigdy nie powrócą do wspólnego pożycia.

W przypadku choroby lub zaburzeń psychicznych, tak jak w przypadku osobowości borderline, dochodzi do sytuacji, w której chory małżonek nie myśli i nie działa racjonalnie, „nie jest sobą”, a co za tym idzie następuje trwały rozpad jednej z trzech więzi między małżonkami – więzi duchowej. Dlatego też w przypadku borderline, zaburzenie to może być przesłanką do wystąpienia o rozwód, a następnie jego orzeczenia przez Sąd.

Podobny pogląd niejednokrotnie przedstawiał Sąd Najwyższy, który uznał, że obowiązki małżonków przewidziane w art. 23 k.r.o. (czyli m.in. obowiązek wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny) może być wyłączony, jeżeli zachowanie będące wynikiem choroby psychicznej małżonka uzasadnia zwolnienie z tego obowiązku drugiego z małżonków (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1999 r., sygn. I CKN 1050/97). W przypadku bowiem zaburzeń osobowości borderline (oraz innych zaburzeń i chorób psychicznych), niejednokrotnie w ogóle nie zachodzi możliwość utrzymania więzi duchowej, a skutki rozwodu mogą być przez osobę dotkniętą chorobą w ogóle nieodczute. Podsumowując, jeżeli zaburzenie osobowości typu borderline jest na tyle poważne, a jej objawy intensywne i długotrwałe, stanowi to w zasadzie powód do rozwodu.

Osobowość borderline a rozwód z orzeczeniem o winie

W przypadku, w którym przyczyną rozwodu będzie choroba psychiczna małżonka orzeczenie przez Sąd o winie bądź odstąpienie o jej orzekaniu wygląda jednak nieco inaczej. Po pierwsze wskazać należy, że wszelkie zaburzenia i choroby psychiczne zawsze będą okolicznością niezawinioną przez małżonka. Nie można przecież celowo zapaść na jakąś chorobę – jest to proces całkowicie niezależny od nas.

Dlatego też, jeżeli choroba psychiczna jest jedynym powodem, dla którego żądamy orzeczenia rozwodu, Sąd nie powinien uznać małżonka chorego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia. W przypadku choroby psychicznej, rozwodu z wyłącznej winy chorego małżonka będzie można żądać, jeżeli przed zachorowaniem małżonek ten dopuścił się czynów uzasadniających przypisanie mu winy za trwały i zupełny rozkład pożycia. Niemożliwym jest natomiast przypisanie choremu wyłącznej winy za rozkład pożycia w sytuacji, gdy choroba powoduje, iż podejmuje on działania i zachowania niezależne od jego rzeczywistej woli, często też zagrażające jemu oraz współmałżonkowi, czy małoletnim dzieciom stron.

Kiedy rozwód z powodu zaburzenia osobowości bordeline u małżonka nie będzie możliwy?

Sąd może nie uznać choroby psychicznej, w tym zaburzenia osobowości borderline u małżonka jako dostatecznego powodu do rozwodu, w sytuacji, w której istnieje rokowanie, że da się wyjść z tego zaburzenia i całkowicie je wyleczyć/wyciszyć objawy, a małżonek podjął proces leczenia, a dodatkowo choroba ta nie wpływa na rozpad więzi między małżonkami, w tym więzi duchowej. Jeżeli zaburzenie borderline nie jest tak nasilone i da się z jego objawami normalnie funkcjonować i budować relację, może nie być ono wystarczającym powodem do orzeczenia rozwodu. Sąd nie orzeknie w tym przypadku rozwodu także jeżeli zaburzenie borderline u małżonka, na które powołujemy się w pozwie, nie zostanie przez nas należycie wykazane i udowodnione. Przypomnieć bowiem należy, że to na małżonku żądającym rozwodu spoczywa bowiem ciężar udowodnienia choroby/zaburzenia u współmałżonka. Pomocna tu będzie przede wszystkim dokumentacja medyczna. Najczęściej jednak w takiej sytuacji Sąd i tak zdecyduje się przeprowadzić dowód z opinii biegłego lekarza psychiatry, o który zresztą sami możemy zawnioskować w pozwie rozwodowym. Jednak w dalszym ciągu należy pamiętać, że sam fakt uznania przez biegłych lekarzy, że małżonek cierpi na zaburzenie osobowości typu borderline, nie będzie stanowił wystarczającej przesłanki do rozwodu. Trzeba należycie wykazać jeszcze, że doszło do rozpadu więzi małżeńskich.

Zaburzenie osobowości borderline u małżonka a unieważnienie małżeństwa

W przypadku, kiedy choroba psychiczna (w tym zaburzenia borderline) istniały już w momencie zawierania związku małżeńskiego, a chory małżonek na przykład ukrył ten fakt przed współmałżonkiem, innym rozwiązaniem poza rozwodem pozostaje także żądanie unieważnienia małżeństwa. Zgodnie z polskim prawem co do zasady nie można bowiem zawrzeć małżeństwa z osobą, które cierpi na chorobę psychiczną czy niedorozwój umysłowy. Nie można jednak unieważnić małżeństwa z powodu choroby psychicznej współmałżonka, jeżeli choroba ta już ustała. Unieważnienie de facto wywiera takie same skutki jak rozwód. Na wybór powództwa (o unieważnienie małżeństwa bądź o rozwód) znaczący wpływ będzie miał zatem moment, w którym małżonek zapadł na chorobę psychiczną.

Podsumowując, jeżeli zaburzenia osobowości borderline występujące u małżonka spowodowały rozpad więzi pomiędzy stronami związku, w szczególności więzi duchowej, żądanie rozwodu z tej przyczyny jest jak najbardziej możliwe. Należy natomiast zaburzenia te oraz ich wpływ na zupełny i trwały rozkład pożycia między małżonkami należycie wykazać.